Zaburzenia lipidowe - wszystko co musisz wiedzieć o przyczynach, leczeniu i diecie
Według danych Światowej Organizacji Zdrowia co trzy minuty jedna osoba umiera na skutek udaru mózgu. Z powodu zawału serca ginie corocznie 3,8 miliona mężczyzn i 3,4 miliona kobiet. Te dwie choroby to główne, ale nie jedyne powikłania zaburzeń lipidowych. Sprawdź, co może być przyczyną tych zaburzeń oraz jak skutecznie z nimi walczyć - lekami i dietą.
Zaburzenia lipidowe, nazywane również dyslipidowymi, to stan, w którym stężenie lipidów lub lipoprotein w osoczu jest wyższe od wartości uznanych za prawidłowe. Przykładami takich związków są m.in. cholesterol i trójglicerydy.
Czym jest cholesterol?
Cholesterol to związek chemiczny, niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Służy m.in. do syntezy witaminy D i niektórych hormonów oraz budowania błon komórkowych. Cholesterol możemy dostrczyć z pożywienia oraz jest on wytwarzany również w naszym organiźmie: w wątrobie (do 85%), jezlicie ciemkim (ok.9%) i w skórze (ok.5%).
Potocznie cholesterolem nazywa się lipoproteiny krążące we krwi.
Tak naprawdę cholesterol jedynie wchodzi w ich skład. Jest to związek nierozpuszczalny we krwi. Aby mógł krążyć po organizmie, musi być połączony ze związkami białkowymi. Lipoproteina to właśnie połączenie substancji tłuszczowej (cholesterolu) z białkową. Specjaliści szczególną uwagę zwracają na dwie lipoproteiny - cholesterol LDL oraz cholesterol HDL.
Cholesterol LDL, nazywany również “złym cholesterolem” to lipoproteina odpowiedzialna za dostarczanie cholesterolu do komórek ciała. Odpowiada za transport cholesterolu i związków z nim związanych do komórek organizmu.
Cholesterol HDL, tak zwany “dobry cholesterol” transportuje cholesterol z tkanek organizmu do wątroby, gdzie następnie jest rozkładany i wydalany z organizmu.
Trójglicerydy
Trójglicerydy (nazywane także triglicerydami lub triacyloglicerydami) to substancje lipidowe, które stanowią podstawowy składnik tkanki tłuszczowej. Wykorzystywane są przez organizm jako źródło energii. Większość trójglicerydów dostarczana jest wraz dietą. Substancje te, podobnie jak cholesterol, pełnią ważne funkcje w organizmie (m.in. są ważnym składnikiem skóry), ale w dużych ilościach są szkodliwe dla zdrowia.
Dlaczego zaburzenia lipidowe są bardzo niebezpieczne?
Zaburzenia lipidowe prowadzą do rozwoju miażdżycy. Choroba ta powoduje zwężenie światła naczyń krwionośnych. Przepływ krwi przez naczynia jest coraz słabszy, a z czasem może dojść do całkowitej niedrożności. Skutkami nieprawidłowego przepływu krwi przez naczynia może być zawał serca, udar mózgu, tętniak aorty czy otępienie starcze. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia prawie ⅓ zgonów na świecie spowodowana jest właśnie chorobami układu krążenia.
Jakie są prawidłowe wartości cholesterolu i trójglicerydów?
| Wskaźnik | Wartości referencyjne |
|---|---|
| Cholesterol całkowity | <190mg/dl (5mmol/l), nie mniej niż 110 mg/dl |
| Cholesterol LDL |
|
| Cholesterol HDL |
|
| Trójglicerydy | <150mg/dl (1,7mmol/l) Optymalny poziom rekomendowany do 50-100mg/dl |
Pamiętaj!
- Stosunek LDL do HDL powinien wynosić 2:1.
- Stosunek trójglicerydów do HDL najlepiej, aby wynosił 1:1
Jakie są przyczyny zaburzeń lipidowych?
Najważniejszymi przyczynami zaburzeń lipidowych są:
- Nieprawidłowa dieta
- Siedzący styl życia
- Predyspozycje genetyczne
- Stosowanie niektórych leków (np. progestagenów, glikokortykosteroidów, leków moczopędnych)
- Niedoczynność tarczycy
- Zespół nerczycowy
- Cholestaza wątrobowa
Leczenie zaburzeń lipidowych
W terapii zaburzeń lipidowych wykorzystywane są następujące leki: 
- Statyny - substancje hamujące wytwarzanie cholesterolu w organizmie
- Fibraty - hamują syntezę cholesterolu w organizmie, zmniejszają stężenie cholesterolu i trójglicerydów
- Selektywne inhibitory absorpcji jelitowej steroli - substancje hamujące wchłanianie cholesterolu z jelit
- Kwas nikotynowy - zmniejsza stężenie cholesterolu i trójglicerydów, a także rozszerza naczynia
Leczenie farmakologiczne zawsze powinno być uzupełnione odpowiednim postępowaniem dietetycznym. Dieta jest bardzo ważnym i skutecznym elementem terapii. Wyniki badań wyraźnie wskazują że czynniki dietetyczne mają wpływ na stężenie lipidów w osoczu krwi. Zmiana stylu życia to podstawowy element leczenia, który powinien być stosowany u każdej osoby z zaburzeniami lipidowymi.
.png)
Dieta a podwyższny cholesterol
Sposób odżywiania ma duży wpływ na stężenie cholesterolu i trójglicerydów we krwi. Właśnie dlatego odpowiednia dieta jest jednym z podstawowych elementów leczenia zaburzeń lipidowych.
W profilaktyce i leczeniu zaburzeń lipidowych zaleca się stosowanie diety niskocholesterolowej o kontrolowanej zawartości składników odżywczych. Jadłospisy powinny obfitować w składniki odżywcze zmniejszące stężenie cholesterolu i trójglicerydów we krwi i jednocześnie być zgodne z zasadami zdrowego odżywiania.
Tłuszcze
Tłuszcze powinny stanowić do 30% wartości energetycznej diety, przy czym zaleca się ograniczenie spożywania nasyconych kwasów tłuszczowych i zwiększenie spożycia kwasów jedno- i wielonienasyconych.
Źródłem nasyconych kwasów tłuszczowych są przede wszystkim produkty pochodzenia zwierzęcego - mięso, wędliny, słonina, boczek, pasztety, masło, sery (w szczególności sery żółte i pleśniowe), tłuste mleko. Znajdują się także w tłuszczu palmowym i kokosowym. Ich spożywanie zwiększa stężenie cholesterolu LDL Nasycone kwasy tłuszczowe powinny stanowić do 10% wartości energetycznej diety, a osób ze zwiększonym ryzykiem chorób sercowo naczyniowych 7%.
Kwasy jednonienasycone występują w dużych ilościach w oliwie, oleju rzepakowym, a także w oleju arachidowym, sezamowym i migdałach. Badania sugerują, że zwiększenie spożycia tych kwasów zapobiega chorobom serca poprzez zmniejszanie stężenie cholesterolu całkowitego i cholesterolu LDL we krwi. Specjaliści zalecają, aby jednonienasycone kwasy tłuszcze pokrywały do 20% całkowitego zapotrzebowania energetycznego diety.
Istotna jest również kontrolowanie spożywania wielonienasyconych kwasów tłuszczowych. Dobroczynne działanie na profil lipidowy krwi wykazują kwasy omega-3. Mają one właściwości przeciwzapalne, wpływają korzystnie na śródbłonek naczyń i zmniejszają stężęnie trójglicerydów we krwi.
Najlepszymi źródłami kwasów omega-3 są ryby morskie. Nasi dietetycy, układający diety na zbicie cholesterolu zalecają, aby sięgać po nie co najmniej 2 razy w tygodniu. Kwasy omega - 3 znajdują się również w oleju lnianym i rzepakowym, nasionach lnu i orzechach włoskich.
Sterole roślinne
To substancje pochodzenia roślinne, które zmniejszają wchłanianie cholesterolu z przewodu pokarmowego. Ich spożywanie w ilości 2g dziennie zmniejsza stężenie cholesterolu LDL oraz cholesterolu całkowitego o 10-20%. Sterole znajduję się przede wszystkim w nasionach, orzechach i mało przetworzonych produktach zbożowych. Na rynku dostępne są także produkty wzbogacone w fitosterole, m.in. margaryny i jogurty.
Błonnik pokarmowy
Badania wyraźne sugerują, że zwiększenie spożycia błonnika pokarmowego zmniejsza stężenie cholesterolu LDL we krwi. Błonnik zwiększa wydalanie cholesterolu z kałem i zmniejsza produkcję cholesterolu w wątrobie. Jego dobrymi źródłami są warzywa, owoce, otręby i pełnoziarniste produkty zbożowe. Zaleca się spożywanie 25-40g błonnika dziennie.
Polecamy także artykuł: Błonnik pokarmowy - czy nie brakuje go w Twojej diecie?
Naturalne antyoksydanty
Antyoksydanty chronią przed szkodliwym działaniem cholesterolu LDL. Najważniejszymi antyoksydantami pokarmowymi są tokoferole, karotenoidy, witamina C oraz polifenole.
| Nazwa związku | Występowanie żywności |
|---|---|
| Tokoferole | nasiona, pestki, orzechy, produkty zbożowe |
| Karotenoidy | żółte, czerwone i zielone warzywa |
| Witamina C | świeże owoce, papryka, kapusta kwaszona |
| Polifenole | ziarna, pestki, nasiona, przyprawy, zioła |
Dieta obniżająca cholesterol - praktyczne wskazówki
Co jeść?
Postaw na pełnoziarniste
Przy problemach z podwyższonymi cholesterolem lub trójglicerydami zalecane jest wybieranie pełnoziarnistych produktów zbożowych. Mają one niższy indeks glikemiczny, cechudą się wyższą wartość odżywczą i są świetnym źródłem błonnika pokarmowego, który nie tylko wspomaga odchudzanie, ale także ogranicza wchłanianie cholesterolu z przewodu pokarmowego do krwi. Jakie produkty konkretnie wybierać? Pieczywo razowe i graham, płatki owsiane, brązowy ryż, museli (bez dodatku cukru) oraz grube kasze.
Polecane przepisy:
Pamiętaj o warzywach i owocach
Należy sięgać po nie 5 razy dziennie. Produkty te charakteryzują się bardzo dużą zawartości składników odżywczych i błonnika pokarmowego. Zawarte w nich związki mają właściwości przeciwzapalne i antyoksydacyjne. Zwiększenie spożycia warzyw i owoców zmniejsza utlenianie cholesterolu LDL (“złego” cholesterolu), co hamuje rozwój zmian miażdżycowych.
Zaleca się spożywanie przede wszystkim świeżych warzyw i owoców. Trzeba pamiętać, że najcenniejsze są w formie surowej, ale można sięgać także po gotowane, pieczone czy grillowane.
W jadłospisach warto także uwzględniać nasiona roślin strączkowych - soczewicę, soję, fasolę, groch czy ciecierzycę.
Polecane przepisy:
Wybieraj chudy nabiał
Niektóre produkty nabiałowe są bardzo tłuste i obfitują w nasycone kwasy tłuszczowe oraz cholesterol. Właśnie dlatego w diecie osoby z podwyższonym cholesterolem powinny dominować chude produkty mleczne, takie jak jogurty, kefiry, maślanki, chude mleko i chude twarogi. Stanowią one świetne źródło pełnowartościowego białka oraz dobrze przyswajalnego wapnia.
Polecane przepisy:
.jpg)
Sięgaj po ryby
Ryby, szczególnie tłuste ryby morskie, to doskonałe źródło wielonienasyconych kwasów omega-3. Wykazują one działanie przeciwzapalne, przeciwkrzepliwie i antyarytmiczne (zapobiegają arytmii). Ponadto, obniżają ciśnienie krwi i zmniejszają stężenie trójglicerydów.
Zaleca się sięganie po ryby morskie co najmniej dwa razy w tygodniu (najlepiej nie smażone). Polecanymi gatunkami są m.in. łosoś, makrela, halibut sardynka czy śledź.
Polecane przepisy:
Preferuj chude mięso
Tłuste mięso to najobfitsze źródło nasyconych kwasów tłuszczowych w diecie Polaka. Jedną z najważniejszych dietetycznych zmian osoby z zaburzeniami lipidowymi powinno być ich zastąpienie chudymi gatunkami. Co wybierać? Przede wszystkim kurczaka, indyka, cielęciną, królika, schab, chudą wołowiną i dziczyznę.
Bardzo ważny jest również sposób przygotowywania posiłków mięsnych. Zalecanymi metodami obróbki kulinarnej są gotowanie, gotowanie na parze, pieczenie w piekarniku i duszenie. Dania dobrze jest przyprawiać dużą ilością ziół i jednocześnie unikać soli.
Polecane przepisy:
Pamiętaj o zdrowych tłuszczach
To bardzo ważny element diety. Zdrowe tłuszcze to przede wszystkim tłuszcze pochodzenia roślinnego. To właśnie one obfitujące w jedno- i wielonienasycone kwasy tłuszczowe.
Po jakie tłuste produkty warto sięgać? Polecane są przede wszystkim oliwki, orzechy, pestki, nasiona oraz wysokiej jakości nierafinowane oleje, np. Oliwa z oliwek, olej lniany, olej rzepakowy. Te ostatnie warto dodawać do potraw na zimno. Dzięki temu nie stracą swoich cennych właściwości.
Polecane przepisy:
Jadaj zupy
Zupy to świetny pomysł na szybkie danie obfitujące w warzywa. Warto po nie regularnie sięgać. Polecane są zupy czyste, bez dodatku śmietany czy zaklepki. Dzięki temu są mniej kaloryczne.
Polecane przepisy:
Desery
W diecie obniżającej cholesterol mogą pojawiać się również desery. Polecane są sałatki owocowe, sorbety, musy owocowe i koktajle. Świetnie sprawdzają się także desery na bazie jogurtu z dodatkiem suszonych owoców i orzechów czy zapiekane jabłka i gruszki.
Polecane przepisy:
Czego nie jeść?
1. Unikaj białego pieczywa
W diecie nie powinny pojawiać się białe pieczywo ani inne produkty z białej mąki. Są szczególnie niekorzystne dla osób z podwyższonym stężeniem trójglicerydów, ale przy każdego rodzaju zaburzeniach lipidowych należy ich unikać. Przeciwwskazane jest także ciasto francuskie (zawiera duże ilości niskiej jakości tłuszczu), croissanty i biały ryż.
2. Zrezygnuj z produktów nabiałowych pełnotłustych
Sery żółte, pleśniowe i topione są bardzo tłuste. Lepiej ograniczyć je w diecie i zastąpić zdrowszymi, roślinnymi źródłami tłuszczów. Niewskazane jest tłuste mleko, tłuste twarogi, śmietana i “zabielacze do kawy”.
3. Wystrzegaj się potraw smażonych i tłustych
Smażenie jest najbardziej niezdrową metodą przygotowywania dań. Podgrzewanie potraw do tak wysokich temperatur powoduje powstawanie w nich szkodliwych substancji. Najlepiej całkowicie zrezygnować ze smażenia. Zaleca się również unikać tłustych gatunków mięs. Niekorzystny wpływ na profil lipidowy krwi mają wieprzowina, tłusta wołowina, baranina, boczek, smalec, podroby i pasztety, a także zupy z dodatkiem śmietany lub zasamażki.
4. Uważaj na tłuszcze trans 
Kwasy tłuszczowe trans powstają na skutek przetwarzania tłuszczów roślinnych. Ich spożywanie jest bardzo niekorzystne. Powoduje zwiększenie poziomu cholesterolu całkowitego, cholesterolu frakcji LDL (“złego” cholesterolu”) i obniżenie cholesterolu HDL (“dobrego” cholesterolu). Kwasy tłuszczowe trans są również przyczyną wzrostu ciśnienia tętniczego krwi oraz zwiększają ryzyko chorób nowotworowych.
Gdzie znajdują się kwasy tłuszczowe trans?
- Twarde margaryny
- Pieczywo cukiernicze
- Produkty piekarnicze
- Żywność typu fast-food
Dieta osoby z podwyższony stężeniem cholesterolu lub trójglicerydów we krwi powinna być układana indywidualnie dla każdego chorego.
Szczególnie polecamy układaną przez naszych dietetyków diety na zbicie cholesterolu. To specjalistyczne diety, które wspoamgą leczenie, ale składają się łatwodostępnych i niedrogich produktów. Przykładamy również dużą wagę do tego, żeby nasze jadłospisy były naprawdę smaczne i sycące, a gotowanie nie zajmowało dużo czasu.
.png)
Zaburzenia lipidowe mogą prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych i stanowią główną przyczynę zgonów w Polsce i Europie. Wymagą odpowiedniego leczenia, na które składa się nie tylko farmakoterpia. Najważniejszym elementem leczenie jest odpowiednie postępowanie dietetyczne, które w znaczący sposób może poprawić wyniki badań, a tym samym zapobiec poważnym powikłaniu miażdżycy.
Polecamy także artykuł: Jak samodzielnie ułożyć dietę obniżającą poziom cholesterolu?
O autorze
Joanna Grzymisławska
Dietetyk kliniczny, absolwentka dietetyki na Uniwersytecie Medycznym w Poznaniu. Specjalizuje się w odchudzaniu i dietoterapii chorób żywieniowo-zależnych. Na co dzień zajmuje się patronatem merytorycznym nad naszym portalem i układaniem diet naszym pacjentom. Zawodowo, szczególnie zainteresowana dietetyką onkologiczną.
