Niedoczynność tarczycy - wszystko, co musisz wiedzieć przyczynach, leczeniu i diecie
Niedoczynność tarczycy to poważny i częsty problem zdrowotny. Istotą choroby jest zbyt niskie stężenie hormonów tarczycowych, które powoduje zaburzenie funkcjonowania całego organizmu. Sprawdź, co może być przyczyną tej choroby i czym się objawia, a także dowiedz się, co jeść i jakich produktów unikać, aby wspomóc jej leczenie.
Tarczyca to niewielki narząd położony w przednio - dolnej części szyi. Waży około 30-60g i otoczony jest cienką torebką. Jego miąższ tworzą olbrzymie ilości malutkich pęcherzyków. To właśnie w nich dochodzi do wytwarzania niezbędnych dla naszego zdrowia hormonów.
Jak działa tarczyca?
Tarczyca wydziela codziennie 80µg tyroksyny (T4) oraz około 4µg trójjodotyroniny (T3). Reguluje je mechanizm oś podwzgórze - przysadka, który działa na zasadzie sprzężenia zwrotnego ujemnego. Co to znaczy? Podwzgórze to gruczoł wydzielający hormon (TRH). Hormon ten stymuluje przysadkę, która wydziela kolejny hormon - TSH. Zwiększenie stężenia TSH we krwi jest sygnałem dla tarczycy, aby nasilić wydzielanie hormonów T4 i T3. Jeżeli jest ich dużo, podwzgórze zmniejsza wydzielanie TRH, co prowadzi do zmniejszenia produkcji hormonów tarczycowych. Jeżeli jest ich mało, podwzgórze zwiększa wydzielanie TRH, dochodzi do zwiększenia stężenia TSH i tarczyca zaczyna działać na wyższych obrotach.
Tarczyce można pobudzić do produkcji hormonów pod wpływem ekspozycji na zimno, odpowiedniej ilości snu oraz długotrwałych stanów emocjonalnych.
Niedoczynność tarczycy - przyczyny
Niedoczynność tarczycy to choroba spowodowana niedostatecznym wytwarzaniem hormonów tarczycy, prowadzi do spowolnienia procesów metabolicznych.
Przyczynami tego schorzenia są:
-
Choroba Hashimoto oraz poporodowe zapalenie tarczycy
![]()
Hashimoto to choroba autoimmunologiczna powodująca przewlekłe zapalenie tarczycy. Organizm sam wytwarza przeciwciała, które niszczą gruczoł. Schorzenie to zazwyczaj rozwija się powoli, przez długi czas nie dając wyraźnych objawów.
-
Stan po usunięciu tarczycy
Różne choroby tarczycy mogą być wskazaniem do jej usunięcia. Wykonanie takiej operacji prowadzi do trwałej niedoczynności tarczycy, ale zdarza się, że jest to jedyna możliwa metoda leczenia. Przykładami chorób, które mogą być wskazaniem do tego zabiegu są m.in. rak tarczycy, guzki tarczycy i choroba Gravesa - Basedowa (rodzaj nadczynności).
-
Stan po leczeniu jodem promieniotwórczym
Jod promieniotwórczy stosowany jest w nadczynności tarczycy. Długotrwałe leczenie powoduje niedoczynność u 80% chorych.
-
Przewlekły niedobór jodu w diecie
Jod jest pierwiastkiem niezbędnym do produkcji hormonów tarczycowych. Jego niedobór ma negatywny wpływ na pracę tarczycy. Minimalna podaż jodu u dorosłych powinna wynosić 150µg.
-
Napromieniowywanie okolic szyi
Napromieniowywanie stosowane jest w przebiegu leczenia chorób nowotworowych m.in. chłoniaka czy raka piersi. Promieniowe może doprowadzić do zniszczenia komórek tarczycowych.
-
Działanie uboczne leków
Np. interferon alfa, amiodaron, związki litu
-
Wrodzona niedoczynność tarczycy
-
Urazy przysadki
.png)
Objawy niedoczynności tarczycy
Przez długi czas choroba może nie dawać wyraźnych objawów. Chorzy skarżą się jedynie na mało specyficzne dolegliwości, które nie nakłaniają ich do wizyty u lekarza, np. pogorszenie nastroju czy nieznaczne podwyższenie stężenia cholesterolu całkowitego i frakcji LDL we krwi.
Typowymi objawami choroby są:![]()
- Osłabienie
- Męczliwość
- Nadmierna senność
- Zaburzenia koncentracji
- Zaburzenia pamięci
- Łatwe marznięcie
- Zaparcia
- Przyrost masy ciała
- Obfite krwawienia miesiączkowe
- Impotencja
- Suchość skóry oraz wypadanie włosów
- Łatwe łapanie przeziębienia
- Depresja
Diagnostyka
Niedoczynność tarczycy rozpoznaje się na podstawie wyników badań labolatoryjnych, badania ogólnolekarskiego i oceny objawów klinicznych. Badania jakie należy wykonać to: oznaczanie stężenia TSH oraz stężenie hormonów FT3 i FT4. Aby rozpoznać przyczynę choroby, stosuje się również badanie stężenia przeciwciał przeciwtarczycowych (anty-TPO), badanie ultrasonograficzne oraz scyntygrafię. Natomiast do potwierdzenia choroby Hashimoto niezbędne jest USG tarczycy.
Leczenie
Podstawą leczenia niedoczynności tarczycy jest doustne przyjmowanie tyroksyny (T4) lub tyroksyny (T4) z trijodotyroniną (T3). Dawki leku ustala indywidualnie i modyfikuje lekarz, dostosowując do indywidualnych potrzeb organizmu. Hormony tarczycy należy przyjmować rano, na czczo, na około 30-60 minut przed posiłkiem.
Odpowiednia dieta stanowi ważne uzupełnienie leczenia farmakologicznego i pomaga w zwalczaniu tej choroby. Każda osoba z niedoczynnością tarczycy powinna zwracać szczególną uwagę na swój sposób odżywiania i traktować je jako element terapii.
Dieta w niedoczynności tarczycy
W niedoczynności tarczycy zalecane jest stosowanie urozmaiconej diety, zgodnej z zasadami zdrowego odżywiania. Ponieważ większość chorych boryka się z nadwagą lub otyłością, jadłospisy powinny mieć odpowiednio dobrany deficyt i kaloryczność diety. Możesz je obic w naszym Kalkulatorze Odchudzania.
Niedobory niektórych składników odżywczych mogą obniżać aktywność tarczycy. Najważniejszymi składnikami diety, które wpływają na pracę tego narządu są jod, selen, żelazo, miedź i cynk. Warto, aby jadłospisy obfitowały również w błonnik pokarmowy, który poprawia pracę jelit.
Polecamy także artykuł: Jak samodzielnie ułożyć dietę przy niedoczynności tarczycy?
Jod
Najlepszymi źródłami jodu są ryby morskie (zwłasza białe) oraz owoce mocze. Spośród innych produktów, pierwiastek ten występuje w większych ilościach w produktach mlecznych, brokułach i nasionach roślin strączkowych. W Polsce bogatym źródłem jodu jest także sól. Zgodnie z aktualnym prawem, sól spożywcza musi być dodatkowo jodowana. Ze względu na to, że nadmiar soli jest szkodliwy dla organizmu, soli nie można traktować jako jej ważnego źródła.
Selen
To pierwiastek biorący udział w przekształcaniu tyroksyny (T4) w trójjodotyroninę (T3). Co więcej, długotrwałe niedobory tego pierwiastka mogą powodować złą przyswajalność jodu z pożywienia. Dobrymi źródłami selenu są skorupiaki i ryby. Pierwiastek ten znajduje się również w produktach mlecznych, nasionach roślin strączkowych, czosnku, grzybach. Największe ilości selenu znajdują się natomiast w orzechach brazylijskich. W naszym kraju głównymi źródłami tego składnika są mięso, podroby mięsne (nerki) oraz produkty zbożowe.
Żelazo
Dieta osób z niedoczynnością tarczycy powinna również obfitować w żelazo. Pierwiastek ten wchodzi w skład enzymu, biorącego udział w przekształcaniu tyroksyny w trójjodotyroninę.
Żelazo w najlepiej przyswajalnej formie znajduje się w produktach pochodzenia zwierzęcego - mięsie, przetworach mięsnych i jajach. Jego źródłami są również produkty pochodzenia roślinnego. Wśród nich za najbogatsze w żelazo uznaje się m.in. pestki dyni, otręby pszenne, nasiona lnu, orzechy pistacjowe, nasiona roślin strączkowych.
Cynk
Cynk jest składnikiem niezbędnym do produkcji i działania tyroksyny. Jego najlepszymi źródłami są zarodki pszenne, nasiona lnu, pestki dyni, pieczywo pełnoziarniste oraz produkty zbożowe takie jak kasza jaglana i gryczana.
Polecamy także artykuł: Jak samodzielnie ułożyć dietę przy niedoczynności tarczycy.
Co jeść?
Dieta osoby z niedoczynnością tarczycy powinna być różnorodna, urozmaicona i zbilansowana. Ponieważ większość pacjentów z tym schorzeniem ma również trudności z utrzymaniem odpowiedniej masy ciała, zaleca się także zwracać uwagę na jej kaloryczność. Nie można również zapominać, że choroba tarczycy zwiększa ryzyko zaburzeń lipidowych, które również wymagają odpowiedniego postępowania dietetycznego
Postaw na pełnoziarniste produkty zbożowe
Produkty zbożowe od lata są podstawą jadłospisów w naszym obszarze geograficznym. Mimo tego, że stosowanie diety bez pszenicy lub bez glutenu jest coraz bardziej powszechne, nie ma badań, które potwierdzałyby ich skuteczność. Zgodnie z aktualnym stanem wiedzy produkty zbożowe mogą być spożywane przez osoby z niedoczynnością tarczycy. Stanowią dobre źródło węglowodanów złożonych, błonnika pokarmowego, magnezu, cynku czy witamin z grupy B.
Zaleca się wybierać produkty o jak najmniejszym stopniu przetworzenia. Produkty z pełnego ziarna charakteryzują się wyższą wartością odżywczą. Dostarczają większej ilości składników pokarmowych, mają niższy indeks glikemiczny i są mniej kaloryczne.
Spośród produktów zbożowych najlepiej wybierać pieczywo razowe i graham, grube kasze, brązowy ryż, produkty z pełnoziarnistej mąki, grube płatki (np. owsiane górskie) i otręby.
Polecane przepisy:
Polecamy również artykuł: Jak samodzielnie ułożyć dietę w niedoczynności tarczycy. Praktyczny poradnik
Sięgaj po warzywa i owoce
Warzywa i owoce należy spożywać codziennie i to kilka razy. Zawierają mnóstwo witamin i składników mineralnych, dodatkowo dostarczają błonnika pokarmowego. Są bardzo ważnym składnikiem każdej diety. Przy niedoczynnością tarczycy można spożywać wszystkie owoce i warzywa. Ograniczać należy jedynie warzywa zawierające związki wolotwórcze (nie eliminować!), o których mowa w drugiej części tego artykułu.
Polecane przepisy:
.jpg)
Pamiętaj o produktach mlecznych
Mleko i przetwory mleczne są świetnym źródłem pełnowartościowego białka i wapnia. Dostarczają także witamin z grupy B, witaminę A i D. Przy niedoczynności tarczycy należy sięgać przede wszystkim po chude produkty mleczne, a więc chude mleko, chude sery twarogowe, serki kanapkowe, jogurty, kefiry i maślanki.
Polecane przepisy:
Sięgaj po mięso i ryby
Spośród tej grupy produktów najważniejsze dla osób z niedoczynnością tarczycy są ryby. To właśnie one stanowią najlepsze źródło jodu - pierwiastka niezbędnego do produkcji hormonów tarczycowych, a także kwasów omega-3, które działają przeciwzapalnie. Po ryby należy sięgać co najmniej 3-4 razy w tygodniu.
Z mięs polecane są chude gatunki - indyk, kurczak, królik, cielęcina, chude partie wołowiny, schab.
Polecane przepisy:
Wybieraj zdrowe tłuszcze
Źródłami tłuszczów powinny być w dużej mierze produkty roślinne. Polecane są wysokiej jakości oleje roślinne oraz pestki, nasiona i orzechy. Ta druga grupa jest znakomitym źródłem m.in. selenu i cynku - pierwiastków potrzebnych do produkcji hormonów tarczycowych. Warto regularnie po nie sięgać, ale nie można zapominać o ich wysokiej kaloryczności.
Źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych są również tłuste ryby.
Polecane przepisy:
Pamiętaj o jajkach
Jajka to doskonałe źródło białka o najwyższej wartości odżywczej. Zawierają również sporo żelaza i witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Osoby z niedoczynnością tarczycy powinny regularnie uwzględniać w swojej diecie posiłki jajeczne.
Czego unikać?
Nie sięgaj po białe pieczywo
Wysokooczyczone produkty zbożowe, czyli takie, do których produkcji wykorzystano tylko część ziarna mają wysoki indeks glikemiczny i charakteryzują się niską wartością odżywczą. Z tego względu z diety powinno wykluczać się białe pieczywo, inne produkty z białej mąki czy biały ryż.
Uważaj na substancje wolotwórcze
Niektóre warzywa zawierają związki, które utrudniają wchłanianie jod z pożywienia. Sa to tak zwane goitrogeny. Osoba z niedoczynnością tarczycy nie musi z nich zupełnie rezygnować, ale nie należy się nimi objadać. Goitrogeny są szczególnie niebezpieczne dla osób, które nie dostarczają wraz z dietę odpowiedniej ilości jodu.
Substancje wolotwórcze znajdują się w przede wszystkim w warzywach kapustnych (np. Kapusta biała, kapusta włoska, brukselka) oraz warzywach krzyżowych ( brokuły, jarmuż, kalafior). Ich zawartość zmniejsza się podczas gotowania warzyw, w szczególności, gdy garnek nie jest zakryty pokrywką.
Zrezygnuj z tłustych przetworów mlecznych
Mimo, że produkty mleczne są wartościowe, powinno się ograniczać niektóre z nich, przede wszystkim tłuste mleko, sery żółte, pleśniowe i topione.
Unikaj tłustego mięsa
Tłuste gatunki mięs, takie jak wieprzowina, baranina czy tłusta wołowina nie sprzyjają odchudzaniu ani prawidłowemu poziomowi cholesterolu we krwi. Należy je ograniczać. Z jadłospisów powinno się wykluczyć również słoniną, smalec, boczek, pasztety i podroby.
Uważaj na cukier
Cukier jest źródłem pustych kalorii. Pomimo wysokiej kaloryczności, nie dostarcza organizmowi prawie żadnych składników odżywczych. Co gorsza, zwiększają stany zapalne w organizmie. A także powodują próchnicę, sprzyja insulinooporności i cukrzycy, jego spożywanie jest także przyczyną nadwagi. Osoby z niedoczynnością tarczycy, podobnie jak osoby zdrowe, powinny zrezygnować z batoników, produktów cukierniczych, słodzonych napojów, a także zaprzestać dodawania cukru do kawy czy herbaty.
Powiedz “NIE” tłuszczom trans
Z diety należy wykluczyć kwasy tłuszczowe typu trans. Znajdują się one przede wszystkim w margarynach, produktach cukierniczych i chipsach. Ich spożywanie ma fatalny wpływ na gospodarkę lipidową i zwiększa ryzyko rozwoju nowotworów.
Podsumowanie
Odpowiedni dobór produktów spożywczych to kluczowy element układania diety dla osoby z niedoczynnością tarczycy. Jadłospisy muszą obfitować w składniki odżywcze, przede wszystkim te, które są niezbędne do wytwarzania hormonów tarczycowych.
Zbilansowanie takiej diety nie jest łatwe. Aby mieć pewność, że ułożony jadłospis będzie sprzyjał pracy tarczycy, zapobiegnie przybieraniu na masie ciała i powikłaniom choroby, jego układanie najlepiej powierzyć doświadczonym profesjonalistom.
Nasi dietetycy, układający dietę przy niedoczynności tarczycy, opracowują indywidualne plany żywieniowe dla osób z chorobami tarczycy. Ich fachowe jadłospisy i porady gwarantują nie tylko poprawę sylwetki, ale także maksymalne dietetyczne wsparcie dla tego narządu.
.png)
Układane przez nas jadłospisy bazują na łatwych i szybkich przepisach. Potrzebne składniki kupisz w każdym sklepie. Dieta będzie dopasowana do Twoich potrzeb, uwzględni Twój styl życia i preferncje smakowe. Wszystko po to, żeby Ci naprawdę skutecznie pomóc.
O autorze
Joanna Grzymisławska
Dietetyk kliniczny, absolwentka dietetyki na Uniwersytecie Medycznym w Poznaniu. Specjalizuje się w odchudzaniu i dietoterapii chorób żywieniowo-zależnych. Na co dzień zajmuje się patronatem merytorycznym nad naszym portalem i układaniem diet naszym pacjentom. Zawodowo, szczególnie zainteresowana dietetyką onkologiczną.
.jpg)
