Nietolerancja laktozy - objawy, leczenie, diagnostyka
Masz problemy ze wzdęciami, bólami brzucha czy biegunką po spożyciu produktów mlecznych? To może być nietolerancja laktozy - nadwrażliwość pokarmowa związana z nieprawidłowym trawieniem cukru zawartego w mleku.
Sprawdź, co może być jej przyczyną, jak skutecznie ją leczyć oraz co jeść, aby złagodzić dokuczliwe objawy.
Czym jest nietolerancja laktozy i jakie są jej objawy?
Laktoza to rodzaj cukru obecnego w mleku oraz jego przetworach. W organizmie trawiona jest na dwa cukry proste - glukozę i galaktozę. Do trawienia dochodzi w jelicie cienkim pod wpływem enzymu - laktazy. Jeżeli w organizmie brakuje laktazy, niestrawiona laktoza trafia do jelita grubego i częściowo zostaje rozkładana przez tamtejszą florę bakteryjną. Towarzyszą temu wzdęcia, bóle brzucha, uczucie przelewania i napięcia w jamie brzusznej, biegunka. Objawy mają różne nasilenie i mogą występować pojedynczo.
Nietolerancja laktozy to właśnie nieprawidłowa reakcja na spożycie produktów mlecznych związana z niedoborem laktazy. Eliminacja źródeł laktozy powoduje ustąpienie dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego.
| NIETOLERANCJA LAKTOZY - OBJAWY |
|---|
|
|
|
|
|
|
Objawy nietolerancji laktozy u niemowląt
Nietolerancja laktozy może objawiać się już w wieku niemowlęcym. Jej objawy są bardzo podobne jak u dorosłych. Pojawiają się biegunki, wzdęcia, bóle brzucha, kolki, gazy, a niekiedy również wymioty. Po spożyciu laktozy u dzieci mogą pojawić się też problemy skórne. Im większa dawka laktozy, tym bardziej nasilają się objawy. W takim wypadku konieczna będzie zmiana mleka modyfikowanego na produkt z obniżoną zawartością laktozy lub na mleko modyfikowane bez laktozy. Natomiast w późniejszym okresie, podczas rozszerzania diety należy wprowadzać produkty niezawierające tej substancji.
Przyczyny nietolerancji laktozy
W zależności od przyczyny, wyróżnia się trzy typy nietolerancji laktozy:
- Nietolerancję wrodzoną (alaktazja)
To choroba uwarunkowana genetycznie, objawiająca się trwałą niezdolnością do wytwarzania laktazy. Pierwsze objawy są widoczne już na samym początku karmieniu noworodka mlekiem matki.
- Nietolerancję pierwotną (hipolaktazja)
Jest najczęstsza formą nietolerancji laktozy, diagnozowana przede wszystkim u osób dorosłych. Również jest uwarunkowana genetycznie, ale wiąże się jedynie ze zbyt małym wytwarzanie laktazy przez organizm, a nie jej całkowitym brakiem.
- wtórna nietolerancja (nabyta)
To jedyna przejściowa forma nietolerancji. Może być spowodowana m.in. przyjmowaniem leków, silną biegunką,innymi chorobami układu pokarmowego.
Wraz z wiekiem zmniejsza się ilość wytwarzanej w organizmie laktazy. U osoby dorosłej aktywność laktazy jest dziesięciokrotnie niższa niż u noworodka i jest to normalne zjawisko. Także stosowanie przez dłuższy okres czasu diety bezmlecznej hamuje produkcję tego enzymu.
Szacuje się, że 20-37% dorosłych osób w Polsce ma problemy z niedostateczną produkcją laktazy w organizmie (hipolaktazją). Co ciekawe, dolegliwość ta występuje z różną częstotliwością u przedstawicieli poszczególnych grup etnicznych. Niedobory laktazy są zdecydowanie częstsze m.in. wśród mieszkańców Bliskiego Wschodu, Indii i Afryki.
Odsetek osób różnych grup etnicznych z nietolerancją laktozy
| POPULACJA | PROCENT OSÓB Z NIETOLERANCJĄ |
|---|---|
| Polacy | 20-37% |
| Szwedzi | 2% |
| Amerykanie | 6-25% |
| Szwajcarzy | 10% |
| Afroamerykanie | 45-81% |
| Aborygeni | 85% |
| Chińczycy | 95% |
| Azjaci | 65-100% |
| Indianie | 50-75% |
Czy laktoza jest szkodliwa?
Nie. Laktoza nie szkodzi naszemu organizmowi. Zdrowe osoby mogą spożywać ją w dowolonych ilościach. Osoby z nietolerancją laktozy powinny jej unikać (bądź ograniczać jej spożycie), aby złagodzić doleglwiości ze strony układu pokarmowego.Ciekawostką jest fakt, że laktoza zwiększa wchłanianie wapnia.
Diagnostyka nietolerancji laktozy i dieta eliminacyjna
Najprostszym i najtańszym sposobem zdiagnozowania nietolerancji laktozy jest zastosowanie diety eliminacyjnej. Na kres dwóch tygodni należy wykluczyć z diety wszystkie produkty z laktozą. Jeżeli w czasie jej stosowania objawy ustąpią i nasilą się po ponownym wprowadzeniu do diety produktów laktozowych, u osoby badanej można z dużym prawdopodobieństwem podejrzewać nietolerancję laktozy. Podczas próby eliminacji laktozy z diety można posiłkówać się produktami bezlaktozowymi, np. napojami roślinnymi, jogurtami kokosowymi czy tofu.
Test wodorowy
Bardzo popularną metodą diagnostyczną jest także wodorowy test oddechowy. Próba ta polega na doustnym podaniu pacjentowi laktozy, a następnie pomiarze stężenie wodoru w wydychanym powietrzu. Podwyższone stężenie wodoru wskazuje na to, że laktoza jest fermentowana przez bakterie jelitowe, a więc nie jest trawiona prawidłowo.
Inne badania na nietolerancję laktozy
Zdecydowanie rzadziej stosuje się takie metody jak badanie pH stolca (kwaśne pH może wskazywać na nietolerancję), test obciążenia laktozą (niskie stężenie glukozy po podaniu laktozy sugeruje, że ta nie jest prawidłowo trawiona) czy badania genetyczne (badanie aktywności genów odpowiedzialnych za produkcję laktazy).
Najbardziej wiarygodnym, ale jednocześnie bardzo rzadko stosowanym badaniem, jest pobranie fragmentu jelita cienkiego i bezpośrednie oznaczenie aktywności laktazy.
.png)
Nietolerancja laktozy - leczenie
Podstawą leczenia nietolerancji laktozy jest odpowiednie postępowanie dietetyczne. Najważniejszym zaleceniem jest ograniczenie spożycia produktów zawierających laktozę. Ponieważ objawy występują z różnym nasileniem, dieta poszczególnych osób może być mniej lub bardziej rygorystyczna. Niektóre osoby wymagają całkowitego wyeliminowania laktozy ze swoich jadłospisów, dla innych wystarczające jest jej ograniczenie.
Laktoza znajduje się w mleku i przetworach mlecznych pochodzenia krowiego, owczego, koziego, bawolego, a także innych innych ssaków. Należy pamiętać także o produktach, do których mleko lub produkty mleczne, dodawane są jako jeden ze składników. Są to tak zwane "ukryte źródła laktozy", do których zalicza się m.in. lody, czekoladę, maragryny, pieczywo, sosy, ciasta, a nawet leki i suplmenty diety.
W jakich produktach występuje laktoza?
| NAZWA PRODUKTU | g/100g produktu |
|---|---|
| Mleko krowie 3.2% | 4,6 |
| Mleko krowie 2% | 4,7 |
| Mleko krowie 0,5% | 4,9 |
| Mleko kozie | 4,4 |
| Mleko owcze | 5,1 |
| Mleko odltuszczone w proszku | 51 |
| Mleko pelne w proszku | 39 |
| Jogurt naturalny 2% | 4,6 |
| Kefir 2% | 4,1 |
| Maślanka 0,5% | 4,7 |
| Sery żółte | 0,1 |
| Ser biały chudy | 3,1 |
| Ser biały półtłusty | 3,2 |
| Ser biały tłusty | 2,9 |
| Ser typu feta | 1 |
| Serek ziarnisty | 3,3 |
| Ser topiony | 1 |
| Śmietana 30% | 3,1 |
| Śmietana 18% | 3,6 |
| Śmietana 12% | 3,9 |
Nieodobory wapnia
Mleko i jego przetwory są jednym z najlepszych źródeł wapnia. Dostarczają aż 70% wapnia w przeciętnej diecie. Ich wyeliminowanie z diety może być przyczyną przewlekłych niedoborów tego składnika. Wapń odgrywa kluczową rolę w budowie kości i zębów. Reguluje metabolizm, odpowiada za utrzymanie równowagi kwasowo - zasadowej, bierze udział w przewodnictwie nerwowym i pracy mięśni, w tym mięśnia sercowego. Ponadto, ma działania przeciwzapalne, przeciwalergiczne, a także reguluje ciśnienie tętnicze krwi.
Niedobory tego pierwiastka mogą prowadzić do rowoju krzywicy u dzieci. U osób dorosłych przyczyniają się do osłabienia kości - osteomalacji i osteoporozy. Obniżenie stężenia wapnia we krwi powoduje również tężyczkę, której objawami są mrowienia warg, nóg, palców i języka, a także kurcze i bóle mięśni.
Dieta osoby z nietolerancją laktozy powinna obfitować w alternatywne źródła wapnia. Dużą zawartością tego składnika charakteryzują się m.in produkty sojowe, ryby, nasiona i orzechy, a także niektóre produkty zbożowe i warzywa.
Zawartość wapnia w produktach spożywczych
| PRODUKT | ZAWARTOŚĆ WAPNIA (mg/100g) |
|---|---|
| Ser parmezan | 1380 |
| Mak | 1266 |
| Ser camembert pełnotłusty | 360-390 |
| Sery podpuszczkowe | 530-980 |
| Ser typu feta | 500 |
| Soja, suche nasiona | 240 |
| Migdały | 239 |
| Sardynki z ośćmi | 330 |
| Tofu z solami wapniowymi | 200 |
| Natka pietruszki | 193 |
| Orzechy laskowe | 186 |
| Jarmuż | 157 |
| Orzechy pistacjowe | 135 |
| Mleko sojowe wzbogacane w wapń | 120 |
| Mleko krowie | 110-120 |
| Sery twarogowe | 80-100 |
| Kapusta włoska | 77 |
| Bób, kapusta biała, fasolka szparagowa | 60-70 |
| Śledź solony | 62 |
| Płatki owsiane | 54 |
| Sandacz świeży | 49 |
| Jajo kurze | 47 |
Wskazówki dietetyczne
Uważaj na produkty mleczne
W zależności od stopnia nietolerancji konieczne jest całkowite wykluczenie wszystkich produktów mlecznych z diety bądź ograniczenie tych produktów, które zawierają laktozę w dużych ilościach. Decyzję o tym, na co można sobie pozwolić, należy podjąć na podstawie obserwacji własnego organizmu. Konieczne jest analizowanie, po których produktach dolegliwości świadczące o nietolerancji się nasilają, a po których nie występują żadne objawy.
Wiele osób z nietolerancją laktozy dobrze toleruje fermentowane produkty mleczne - jogurty, kefiry i maślanki. Zawierają one bakterie mlekowe które powodują częściowy rozkład laktozy.
Pamiętaj o ukrytych źródłach laktozy
Warzywa i owoce
Laktoza może znajdować się w produktach, które na pierwszy rzut oka w ogóle nie kojarzą się z mlekim. Na przykład, warzywa i owoce są całkowicie wolne od laktozy. Trzeba jednak pamiętać, że dania z nich przygotowywane mogą być jej ukrytymi źródłami. Cukier mleczny może znajdować się w zupach, sosach warzywnych i zapiekankach. Niebezpieczne są także wszystkie desery owocowe, które zawierają dodatek mleka lub produktów mlecznych - koktajle, budynie, pianki, a także lody.
Mięso i ryby
Podobnie jest w przypadku mięsa i ryb. Mimo, że są to produkty naturalnie bezlaktozowe, potrawy z nich przygotowywane mogą zawierać laktozę. Poza oczywistymi przykładami (jak śledź w śmietanie), warto pamiętać, że produkty mleczne mogą być dodawane do sosów lub używane do namaczania mięsa.
Laktozę zawiera m.in kurczak curry (bazę do sosu stanowi jogurt), kurczak w sosie ziołowym (śmietana) czy schabowy moczony przed przygotowaniem w mleku.
Objawy jelitowe mogą również wywoływać sardelki, parówki, pasztety, konserwy, wyroby garmażeryjne i niektóre wędliny. Laktoza może być do nich dodawana na etapie produkcji.
Potrawy jajeczne
Jaja są niezwykle cennym i wartościowym składnikiem diety. Same w sobie nie zawieraja laktozy. Są też dość dobrym źródłem wapnia. W 100g jajek (czyli dwóch niedużych sztukach) znajduje się około 50mg tego składnika. Jak w przypadku dań warzywnych, mięsnych i rybnych, także dania na bazie jaj mogę być ukrytym źródłem laktozy. Przykładm jest chociażby jajecznica na maśle, placuszki, omlety, naleśniki, jajka faszerowane, sałatki jajeczne oraz zapiekanki (zazwyczaj oprócz jaj dodaje się do nich śmietanę lub mleko).
Słodycze 
Niebezpieczne mogą być również słodycze. Zdecydowana większość produktów z tej grupy zawiera w swoim składzie laktozę. Mleko i produkty mleczne mogą być dodawane do lodów, ciast, ciast drożdżowych, batoników, naleśników, tortów. Znajdują się także w czekoladzie, cukierkach czekoladowych, cukierkach z nadzieniem, krówkach, cukierkach toffi i truflach. Trzeba pamiętać, że laktozę zawierają również kawy mrożone.
Produkty zbożowe
Większość produktów zbożowych jest wolna od laktozy, ale istnieją wyjątki. Są to przede wszystkim bułki mleczne, bułki do hamburgerów, pieczywo tostowe, chałki, bajgle oraz rogale mleczne i maślane. Małe ilości laktozy mogą znajdować się również w płatkach śniadaniowych. Osoby z silną nietolerancją (lub alergią na laktozę) muszę wyeliminować je z diety. Dla większości są one jednak zupełnie bezpieczne.
Wybieraj mleko roślinne
Alternatywą dla mleka i jego przetworów są mleka roślinne i produkty bez laktozy będące zamiennikami tradycyjnych produktów mlecznych. Na rynku dostępny jest szeroki wachlarz tego typu produktów i warto regularnie po nie sięgać. Dlaczego? Ponieważ całkowite wyeliminowanie mleka i przetworów mlecznych wiąże się ze znacznym obniżeniem zawartości wapnia w diecie. Produkty alternatywne są wzbogacane w ten składnik odżywczy. Zawierają podobne ilości wapnia co produkty krowie.
| Produkt | Zawartość wapnia (mg/100g) |
|---|---|
| Mleko krowie | 110-120 |
| Mleko sojowe | 120 |
| Mleko ryżowe | 115 |
| Mleko migdałowe | 120 |
Polecane przepisy:
Stawiaj na pełnoziarniste produkty zbożowe
Spośród produktów zbożowych należy wybierać te o jak najniższym stopniu przetworzenia. Szczególnie polecane są razowe pieczywo, grube kasze (np. gryczana, pęczak), brązowy ryż, płatki owsiane górskie. Jednocześnie warto unikać produktów wysokooczyszczonych, a więc białej mąki, białego pieczywa, białego ryżu. Są one bardziej kaloryczne, mają wyższy indeks glikemiczny i charakteryzują się zdecydowanie niższą wartością odżywczą.
Polecamy także artykuł: Jaki chleb jeść na diecie?
Jadaj często warzywa i owoce
Warto zwrócić uwagę, że niektóre produkty z tej grupy zawierają duże ilości wapnia i to po nie osoby z nietolerancją laktozy powinny sięgać szczególnie często. Dużą zawartością wapnia charakteryzują się rośliny strączkowe (szczególnie soja), kapusta włoska, jarmuż, natka pietruszki i boćwina. Spośród owoców, najlepiej wypadają owoce suszone, na przykład morele, figi czy rodzynki.
| Produkt | Zawartość wapnia |
|---|---|
| Soja, suche nasiona | 240 |
| Ciecierzyca, suche nasiona | 105 |
| Fasola biała, nasiona suche | 163 |
| Kapusta włoska | 77 |
| Jarmuż | 157 |
| Natka pietruszka | 193 |
| Boćwina | 97 |
| Suszone morele | 139 |
| Suszone figi | 203 |
| Rodzynki | 78 |
Polecane przepisy:
Sięgaj po orzechy i pestki
To bardzo ważne grupa produktów spożywczych dla osób z nietolerancją laktozy. Te produkty są bogatokaloryczne, ale też bardzo odżywcze. Zawierają duże ilości wapnia, jak również magnezu, witamin z grupy B, witaminy E czy potasu. Są także świetnym źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych. Szczególnie dużo wapnia zawierają mak, migdały i orzechy laskowe. Należy sięgać po nie regulanie, ale w ograniczonych ilościach
| Produkt | Zawartość wapnia (mg/100g) |
|---|---|
| Mak | 1266 |
| Sezam | 114 |
| Słonecznik | 131 |
| Orzechy laskowe | 186 |
| Orzechy pistacjowe | 135 |
| Orzechy włoskie | 87 |
| Orzechy arachidowe | 58 |
Kaloryczność wymienionych w tabeli produktów możesz sprawdzić w Kalkulatorze Kalorii.
Polecane przepisy:
Pamiętaj o chudym mięsie i rybach
Wybierając gatunek mięsa, należy kierować się zasadami zdrowego odżywiania. Chudymi i jednocześnie najbardziej polecanymi gatunkami są indyk, kurczak, chuda wołowina, schab, królik czy cielęcina. Co najmniej 2 razy w tygodniu należy sięgać po ryby. Szczególnie wartościowe są ryby morskie, jak dorsz, łosoś czy tuńczyk.
Polecamy także artykuł: Jak jeść zdrowo? 12 zasad zdrowej diety
Polecane przepisy:
Jadaj jajka
Polecane są przede wszystkim jajka gotowana i smażone bez dodatku masła. Coraz częściej można znaleźć także przepisy na bezmleczne omlety, naleśniki różnego rodzaju placuszki. Warto z nich korzystać, aby urozmaicać swoją dietę.
Polecane przepisy:
.jpg)
Wybieraj słodycze bazlaktozowe
Dla osób z silną nietolerancją laktozy, producenci żywności wytwarzają słodycze w 100% wolne od tego cukru. Za bezpieczne desery można uznać wafle (bez nadzienia), wafle ryżowe, desery na bazie jogurtów i mlek bezlaktozowych oraz landrynki.
W razie wątpliwości, zawsze należy przeczytać etykietę produktu. Zgodnie z obowiązującym prawem, producent musi na niej umieścić informację o zawartości alergenów, w tym laktozy i mleka.
Laktoza a odchudzanie
Ze względu na dużą zawartość składników odżywczych w mleku i jego przetworach ich wyeliminowanie z diety może doprowadzić do poważnych niedoborów pokarmowych. Zbilansowanie jadłospisów jest szczególnie trudne u osób odchudzających się. W takim przypadku z jednej strony należy wybierać produkty chude i niskokaloryczne, z drugiej pokryć zapotrzebowanie na wapń i pozostałe składniki odżywcze.
Przestrzeganie limitu kalorii i zalecanego spożycia wapnia jest dużą trudnością dla osób dopiero rozpoczynających dietę. Typowe jadłospisy odchudzające bazują na produktych mlecznych, które w przypadku nietolerancji laktozyą są w większości przeciwwskazane. Lista niezalecanych produktów spożywczych jest bardzo długa, przez co trudno ułożyć zdrowy, zbilansowany i jednocześnie smaczny jadłospis.
Warto więc, aby dieta odchudzająca, szczególnie dla osób z nietolerancją laktozy, była opracowana przez wykwalifikowanych dietetyków. Dzięki temu dieta będzie pokrywać zapotrzebowania na wapń, a w razie potrzeby, powodować systematyczną utratę masy ciała. Szczególnie polecamy stosowanie układanej przez naszych dietetyków diety bezlaktozowej. To dieta odchudzająca, która jednocześnie łagodzi objawy nietolerancji laktozy i w pełni pokrywa zapotrzebowanie na wapń i inne składniki odżywcze.
Nasza dieta to:
- proste i szybkie przepisy,
- niedrogie i łatwodostępne składniki,
- sycące i smaczne posiłki.
- jadłospis dopasdowany do Twoich potrzeb, prefernecji i stylu życia.
.png)
Nietolerancji laktozy nie należy mylić z alergią na mleko
To dwie różne choroby, mające inne przyczyny i wymagające odmiennego leczenia. Alergia na mleko spowodowana jest zaburzeniami immunologicznymi. Jej istotą jest nieprawidłowa reakcja organizmu na białka zawarte w mleku (kazeinę, laktoalbuminę, laktoglubulinę). Nie jest związana z laktozą ani niedoborem laktazy w organizmie.
Nietolerancja laktozy to częsta dolegilwość. Mimo, że nie wiąże się z konsekwencjami zdrowotnymi, jej objawy mogą być bardzo dokuczliwe. Odpowiednie postępowanie dietetyczne pozwala na całkowite pozbycie się objawów tego schorzenia.
Nietolerancja laktozy to powszechne schorzenie, które mimio, że nie jest groźne w skutakch, potrafi być bardzo dokuczliwe. W przypadku występowania przykrych doleglwiości po spożyciu produktów mlecznych, warto przeprowadzić diagnostykę w kierunku nietolerancji. Po otrzymaniu pozytywnego wyniku, należy wprowadzić zmiany w swojej diecie, przede wszystkim wyeliminować mleko krowie i jego przetwory.
Polecamy także artykuł: Jak samodzielnie ułożyć dietę przy nietolerancji laktozy?
Nietolerancja laktozy - najczęściej zadawane pytania
Czym jest laktoza?
Laktoza to organiczny związek chemiczny z grupy węglowodanów. Znajduje się w mleku, w tym również w mleku matki. Laktoza procentowo stanowi ok. 2-8% mleka. Po spożyciu mleka, laktoza powinna zostać rozłożona w jelicie cienkim na cukry proste.
Jakie są przyczyny i objawy nietolerancji laktozy?
Czego nie wolno jeść przy nietolerancji laktozy?
Osoby cierpiące na nietolerancję laktozy powinny ograniczyć lub zrezygnować ze spożywania mleka krowiego, koziego i owczego. Konieczne może być również wyeliminowanie z diety jogurtów, maślanek, kefirów i serwatek.
O autorze
Joanna Grzymisławska
Dietetyk kliniczny, absolwentka dietetyki na Uniwersytecie Medycznym w Poznaniu. Specjalizuje się w odchudzaniu i dietoterapii chorób żywieniowo-zależnych. Na co dzień zajmuje się patronatem merytorycznym nad naszym portalem i układaniem diet naszym pacjentom. Zawodowo, szczególnie zainteresowana dietetyką onkologiczną.
.png)
